Thursday, November 12, 2009

Enfuumu za tooro

TOORO PROVERBS

1. Abaingi bakanobwa orufu

2. Abali harungi habi nihabeeta

3. Abantu basisana kasusu na njoka

4. Abarungi bigogo tibihwa mubitooke

5. Abataina maino nubo Mukama aha enyama

6. Abataroho barwanira ensoonooki

7. Abinga ibiri imusiga8. Ag’eteeraine nigo gaata Igufa

8. Ag’o...inago nigo osekesa

9. Agabagaya nigo gabutosa

10. Agabugaya nigo gabutosa

11. Agaraalya n’agataalye goona gali ha nyama

12. Agonza akasera ak’egoyera

13. Agoonza munyaanya tagabwa nawe

14. Ahambya ibiri imusiga

15. Ak’oraheka tokaisa rume

16. Akaana katabunga ngu maawu acumba obunura

17. Akaana katabuunga ngu nyina nuwe acumba obunura

18. Akabwa kaboigora tikaruma

19. Akagaambo k’omukuru mukaro obu oiju...ka orumaho.

20. Akagambo karungi kakaraaza empisi harugo

21. Akaibo kagenda njweri kaserrayo akandi11. Akake kazira muliso tikazira mukanwa

22. Akake okalya n’owaawe

23. Akalimi kabi karoga

24. Akanwa kabi kainaza

25. Akanwa kasa kanunka

26. Akaraaba kayugi okarorra hamukono gwako

27. Akaraba kayugi okarrorra hamukono gwako.

28. Akarungi okalya nandikatebya

29. Akati karungi otema noteeka harugo rwawe

30. Akeerengeriire ak’akaara na nyindo

31. Akukizire akuteeza ogwokwasire

32. Akukizire akuteeza ogwokwasize

33. Akutega hansi omuraba haiguru

34. Akwetaireho niwe owaawe

35. Akwirukya akwoleka omuhaanda

36. Akwohya akuseka akusendekereza akuhema

37. Alinda kabikanye agwa mumahanga

38. Alinda kakihweyo acumita omukira

39. Alinda kihweyo acumita omukira

40. Amagezi gazaarwa

41. Amagezi macaande bakaraanga nibalya

42. Ama...gezi murro bagwiha handi

43. Amaizi gaita ngamanya

44. Amaizi obugagamba otaanywa naiwe oti irohombaire nyina like.

45. Amaizi tigeebwa owabugo mbeho

46. Amaka abiri misango ebiri

47. Amambu g’amamburwaine omwaana kusisana Mukaise

48. Amazima gasarra

49. Anyampisa ekiniga ayeniera

50. Anyampisa ekiniga ayeniera

51. Ar’akumaraho ebyawe akuraga naarra

52. Araalya aka nyineeka amusoona soona

53. Arakunyaga nkopa temuhwa hamunwa.

54. Arakusweza omubi ngu nuuho ba...rugga mumakebbe omu.

55. Arwehaire orwokusendekereza omutamiizi

56. Asaasirwa nuwe ayara

57. Aseerra obunuzi abuseembeerra

58. Aswansumwa atalekere aserra kuzira

59. Ataaha ekibira tatiina bikoonoka

60. Atakirwaire ngu kimige kihweyo

61. Ataroho taterwa muti

62. Ateera nanyineeka empaka aziraagira

63. Atimbatiimba orubuungo aseerra akanuuko

64. Atindigura orubungo aruserramu akanunko

65. Ayakuhazire omugongo tomwoleka maiso

66. Ayanga kugwa bamuniga bweme

67. Ayerenga baguma atema omuniara

68. Ayoga n'omukinjagi tayera

69. Azaanira hakiswa atukura

70. Babinga eminya ebikere nibisotoka?

71. Babyemera nk’obusura bw’embuzi

72. Bacwezi njuna n’agaawe otaireho

73. Bagambira bali nsi bali iguru kuhurra

74. Bahana gurumu

75. Bakenga ikookere

76. Bakwima kulya, baitu tikwima rubaazo

77. Bakwima oroho ...ngu baranyahurra?

78. Bakwima oroho ngu baranyahurra?

79. Barucwera kitanga rwita kibogo

80. Barwenda akaraaliza empisi obugenyi

81. Basindikire asitamire

82. Batankiza akiika

83. Bifeera munda bisemeza amalembo

84. Biriija ndigura akajwaara na nyina enkaanda

85. Bugubugu tiguba murro

86. Buli kasozi nengo yako

87. Buli ntonge rujagi?

88. Byanyu banyoro itwe abakungu twegaramiire

89. Cumba tulye tiguba mwaga

90. Ebibabaza nibajunga... tinibyo babaza nibataha

91. Ebibi babisekera nk’ebirungi ….

92. Ebigambo bingi munjara mukoijo

93. Ebigenda bukama tibigaruka

94. Ebigwa tibiraga

95. Ebihiire tibabyahurra abagwijagiire

96. Ebirungi bihwa nibyokya

97. Ekibi tikibura akireeta

98. Ekigya omunda tikisisa mubiri

99. Ekihemu tikimara mwaka

100. Ekiija omanyire kitwara bike

101. Ekimbaire ninserurra endemu omuyaga gukinagire

102. Ekimbaire ninserurra endemu omuyaga gukinagire

103. Ekiniga ky'emboro tikyata mana!!!

104. Ekiraita embwa kigigara enyiindo

105. Ekitamanyiirwe, enguumba neheeka ibaale

106. Ekitaroho tikiriza mwana

107. Ekiteezire tikyenga

108. Ekyobyama nakyo nikyo osa

109. Ekyotakaliire tokyebaarra

110. Ekyotakaliire tosaangwa wayesama

111. Embeba nyingi tizerimira kaina

112. Embuzi eyon...a togisibika n’embuzi yaawe

113. Embuzi y’obunyamunwa togisibika nembuzi yawe

114. Embwa teyebwa misitamire ya nyinayo

115. Emikyeno yenkooko tita kahumiizi

116. Empangi ibiri tizicumbwa kinaga kimu

117. Empisi y"owaanyu ekulya nekubumba

118. Enaku irungu likwatanizibwa

119. Enda mbi egaamba ekyoliire

120. Enfuuzi etaakule ejeemera nyin'Eka

121. Enfuuzi eyanga obuhoro engurruma

122. Engaambo mbi ehemura

123. Engaro ibiri kunaabisa ngana

124. En...garo nke ekaimisa omwaana ehuukya

125. Engarukiizi ekaita omusuma,

126. Enjara etemesa emigimba ebiri

127. Enjojo teremwa masaanga gwaayo

128. Enjura etahinda niyo egywa

129. Enjura y’orwebagyo tekya

130. Enkoko esoma ekyeraamira

131. Enkoko tesima zigati yayo

132. Enseko y'Omubi esisana arukurra

133. Ensi etali y’owanyu ekunyaaza makazi

134. Entansiima ebura agiha

135. Enyongezo tebambi omubu nigusesa munyanja,

136. Enyonza n’eniera orubabi ngu akahoono nkakutiire

137. Esagama eruga murusaro

138. Gamanywa embeba nizo zigaraaramu

139. Habura ebyokutunga tihabura byokuleha

140. Hafunda abanobaine

141. Hafuunda abanobaine

142. Harufu rw’ente tihabaho mbwa ndoma

143. Ibaanja tirijuunda

144. Ibara libi liinaza

145. Ibara lirungi rihaise mukama walyo ekitinisa

146. Ifubo lya babiri tiriba ifubo

147. Irya bike zitaaha mi...rembe

148. Ise emu ikiraniize niyo igusa abagenyi

149. Isuma lirwanisa Kabwetahya akaseesa omukubi gw'Abagenyi

150. Kabyekanyiza ahaigisa ensobyo ebiri

151. Kabyemera obusura bw’embuzi

152. Kake kazira muliiso tikazira mukanwa

153. Kake n'engambo nungi

154. Kamu kamu nugwo muganda

155. Kamu nakamu nugwo muganda.

156. Kamukamu nigwo omuganda

157. Kamurale otaliire tekusaalirra

158. Kankole bikanye a...ffa atakataahaga

159. Kujwara wehuru ojarwa wefunyike

160. Kumira amasa omira ensohera

161. Kweriinda tibuba butiini

162. Kwetebuka Waitu tiriba itwaale

163. Kwikara kwonka osweera akujuma

164. Manyeki tekiza murwaire

165. Mau mpaho akajwara na nyina enkanda

166. Mbere biregera tariniho birasira

167. Mbere guraara nuho ozindukira

168. Mbere Nyineeka atali ebikere biteemba enju

169. Mpa ninkuha nizo engonzi itafa

170. Mpora mpora akahikya omuniongorozi ha'Iziba

171. Mporampora ekahikya omuniongorozi haiziba

172. Muchwezi njuna nagaawe otaireho

173. Mukurwana tibagamba ngu otanteera mumazi

174. Mukwekomakoma nuho haruga kwiguta

175. N’enaku esanga Mutima

176. N’okaguza ekyorarora ngu okuzimu balyaayoki?

177. N’owaawe tali waawe, amaizi nigacumba encu

178. Ndaatiina kunia ngu enjara etanduma?

179. Ndifa kurungi ogisanga hakiina

180. . ...Ndirorrayo ekihuka ky'Omukicooli

181. Ngamanya nuwe gaita

182. Ngamba nyenka akamara ebigoye omukibira

183. Ninkiisa kimu nk’enkoko y’omutamiizi

184. Ninkyasumuurra ngu akaragara kaki

185. Ninyowe nagambire kiswa huuka

186. Nkoku zikwaarra nikwo obyama

187. Nkooku ekwaarra nukwo obyaama

188. Nku oraakagira bihembe

189. Nkumanya na nkumanya tibaswagirana

190. Nkwite nkwirukirre8. Nsiba nyenka akamara ebigogo omurugoonjo

191. Nswek...a ntagate buli okakora kara

192. Nyamu nyamu tagira musiri, aikara omungoonjo z"abaandi

193. Nyantagambirwa akaheeka orunaku

194. Nyantagambirwa akaniera orusorooro

195. Nyantasiima eburwa agiha

196. Nyin’eka obu aculerra akalimi enyana zibyamira obusa

197. Nyin'eka w'omururu ahendeka nagya kulya

198. Nyinemu obuzirwana tonagaho kaawe

199. Oasanga nibaihura ngu genda turakwahurra.

200. Obu ogenda bulya mbwa naiwe olya embwa

201. Obubi buteeza oburogo

202. Obuculeezi bw’entaama tibugitanga kulya kisura

203. Obuhangazi bwembeba bukagihikya ahamuguta gwenjangu

204. Obukooto bw'enjojo tibugitaanga kwitwa rujoki

205. Oburo waliire tobweta itaka

206. Obusalizi bwingi tibunisa mara,

207. Obusoro bwecanga butakaboine embwa

208. Obutamanya ndwaire

209. Obuterora bukugayisa akukira

210. Obwesigwa bwingi bukaimisa ekikere omukira

211. Obwiire butakahikiire embeba tesangwa yahema enjangu

212. Obwire bw’ekiro butwara bingi

213. Obwolya n'emb...wa ekweeta nyinarumi

214. Obwotaraguza omanya ota okubakuroga?

215. Obwoyesengereza omurogo akumaarra abaana

216. Ogw'omujungu gwita atagiireyo

217. Oikaliza biri nseeri kunu biri munuka

218. Oirukiire enjura murufunjo

219. Okigambiire nyowe buli okiziikire

220. Omubi taburwaho karungi

221. Omucugi mubi bamuroza limu

222. Omugisa gwenkoko tinigwo ogwendahi

223. Omugisa mbeho, n’obu okinga gutaaha

224. Omuhungu amanya n’afa

225. Omukaikuru n’ahenda ekisogasoga ngu amaani ndifa nago

226. Omuli w’embwa akaba omu yasiisira boona

227. Omuliisa taz...ira nguha

228. Omundyaanga yagwo nuho omukono guhumuurra

229. Omunwa gw’ondi tigukurorra maarwa

230. Omunwa gw'ensoni guraaza nyinagwo

231. Omunya gutekambire gusigara mukibanja

232. Omurungi taburwa kamogo

233. Omurungi taburwa kamogo

234. Omusuma aseka omusombozi?

235. Omutumwa taitwa

236. Omwa gateerra tibukakiire

237. Omwa kimanzi nibacura omwa kitiini nibaseka

238. Omwa kitiini nibaseka, Omwa kimaanzi nibarra

239. Omwaana mubi ajumisa bazairebe

240. Omwigo gwahara tigwita njoka

241. Oruroho embwa nirwo ruroho n’omuhiigi

242. Orwanju rw'omukaikuru rumunobesa abaisiki

243. Orwita nyakabwa rugiigara enyindo

244. Osiindika asitamire

245. Otafaayo eba ndoma

246. Otagicumba otagyokya nsange ehiire

247. Otangambira ebyentaama isirwe enkali

248. Ow’akuhana kulima obu oyeza ...tomuha

249. Ow’akukira oikaliire n’obu oyemerra akukira

250. Ow’amaani alya nk’ente

251. Ow’emicwe mibi ngu nyina tayosa bihero

252. Ow’enyima aliba w’omumaiso

253. Ow’enzina mbi tazinira mube

254. Owaawe waawe akwongeza omusembe

255. Ow'omutwe mukooto tahingurwa rubaale

256. Rubuumbi aliira haruguhyo

257. Ruhanga talya nguzi

258. Ruswa parru ngu bunyaata orame

259. Tindiija taburwa ekimuleeta

260. Tinkakuzire buli mudoma

261. Tojumira enyama omubahuma

262. Totumire oyehikiire

12 comments:

  1. man this is tight....am guilty coz it's like am learning Rutooro once again. Thanx 4 the good work

    ReplyDelete
  2. Omunwa gwensoni guraza nyinagwo enjara

    ReplyDelete
  3. this is relly cool.many of us hardly know these proverbs.

    ReplyDelete
  4. good job man
    i will surely have bang some winter hours for this ..
    am really going to use them thanks

    ReplyDelete
  5. I appreciate the work of the bloger and promise to contribute to this cause of identifying Rutooro sayings and proverbs. Thank you Brian Mpuuga.

    ReplyDelete
  6. Please add english translation, i am learning language

    ReplyDelete
  7. For translations I do not support. Let one take burden to ask and understand from those who know.

    ReplyDelete
  8. Am Also Completing The Audio Production

    ReplyDelete
  9. Slot machines with pay per spin - DrmCD
    The minimum payout on a slot machine 김포 출장안마 is 0.3 and the maximum payout for 성남 출장샵 a slot machine 양산 출장안마 is 0.01. If the amount is not a 안양 출장샵 maximum payout, 통영 출장마사지 all games won’t

    ReplyDelete